Τα παλιά τα χρόνια, το νησί μας είχε αυτάρκεια. Ότι χρειζότανε ο κόσμος, η λημνιά γη, του το έδινε. Πολλές οι ποικιλίες. Κάποιες καταγεγραμμένες από τα αρχαία χρονια. Τα λημνιά σιτάρια, ήταν ξακουστά, και έφταναν μέχρι την αρχαία Αθήνα, η ποικιλία αμπελιού “λημνιό” , αυτό που εδώ λέμε καλαμπάκι, αναφερεται ως αγαπημένη του Αριστοτέλη, τα λούπινα ήταν επίσης γνωστά, χιλιετίες πριν μαζί με τα ρεβύθια και τις φακές.
Πολλά είδη ήρθαν αρκετά πιο πρόσφατα, όπως και σε όλη την Ευρώπη, από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, μετά την “ανακάλυψη” της Αμερικάνικης ηπείρου.Οι ντομάτες, οι πιπεριές, οι μελιτζάνες, οι πατάτες, τα φασόλια, ...,..., και να μη ξεχάσουμε και το αγαπητό μας, καλαμπόκι, κατάγονται απο μέρη μακρινά, αλλά ταιριάξαν μια χαρά και στα δικά μας τα χώματα. Κάθε περιοχή , με το πέρασμα των αιώνων, και την συνεχή καλλιέργεια από τους ανθρώπους, οι οποίοι κρατούσαν το δικό τους σπόρο, για την επόμενη σπορά, “έφτιαξε” τις δικές της ποικιλίες, αυτές που ταιριάζουν περισσότερο με τις ιδιαίτερες συνθήκες του κάθε τόπου.
Έτσι και στη Λήμνο, μέχρι και λίγες δεκαετίες πριν, υπήρχαν...απ' όλα, και αρκετά. Τόσο, που γινόταν και εξαγωγές. Οι μονές του Αγ.Όρους, μέχρι το 1970, φαίνεται πως προμηθευόταν σχεδόν όλα τα απαραίτητα τρόφιμα, από τη Λήμνο. Υπήρχαν εργοστάσια σάλτσας, κάτι που σημαίνει πως στο νησί υπήρχε μεγάλη παραγωγή ντομάτας, και πολλές άλλες μικρές και μεγάλες βιοτεχνίες.
Σήμερα, δυστυχώς, ακολουθώντας το πανελλήνιο παράδειγμα, δε φτιάχνουμε και πολλά πράγματα. Προτιμάμε να αγοράζουμε από άλλα μέρη, ή και άπο άλλες χώρες, μιας και το κόστος είναι μικρότερο. Μακροχρόνια όμως, όλο αυτό το κυνήγι του φθηνού και του έτοιμου, μας κάνει νωχελικούς , και τοπικά, αλλά και ως χώρα ολόκληρη, με αποτέλεσμα να μη στηριζόμαστε πλέον στις δικές μας δυνάμεις. Χάνοντας την αυτάρκεια, γίνεσαι όλο και πιο εξαρτημένος, όλο και πιο ευάλωτος, και σε προσωπικό , και σε τοπικό , αλλά και σε εθνικό επίπεδο.
Στη Λήμνο, θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τα δώρα μας: εύφορη γή , ήπιο ,μεσογειακό κλίμα , ξεχωριστές παραδοσιακές ποικιλίες φυτών. Φαίνεται πως δε μπορούμε να χτυπήσουμε ούτε τα ουκρανέζικα σιτάρια , ούτε τα τούρκικα όσπρια , ούτε και πολλά άλλα είδη, σε θέμα τιμής. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε , είναι να επενδύσουμε στις ιδιαίτερες γεύσεις που έχουν οι ιδιαίτερες ποικιλίες μας , και μάλιστα με ήπιας μορφής καλλιέργεια, ή ακόμα και βιοκαλλιέργειες. Φαίνεται πως, υπάρχει κόσμος που ψάχνει τέτοια ποιοτικά και ξεχωριστά τρόφιμα, και είναι διατεθιμένος να πληρώσει το κάτι παραπάνω. Και στη Λήμνο, όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα , αλλά ακόμα και σε χώρες του εξωτερικού υπαρχει αγορά. Ένα πολύ καλό παράδειγμα , είναι τα κρασιά μας, βασισμένα κυρίως, στις ντόπιες ποικιλίες του μοσχάτου αλεξανδρείας, και το καλαμπάκι. Επίσης ξεχωριστό προιόν, είναι και το θυμαρίσιο μέλι μας.
Το νησί μας βγάζει πολυ καλά φασολάκια.
Φασολάκια μαυρομάτικα (όσα βέβαια “γλιτώνουν” το βράσιμο, στην νεαρή ηλικία τους, ως αμπελοφάσουλα, προσφέροντας εξαιρετικές σαλάτες!)
Υπάρχει και η ποικιλία ασπρομύτικα, (ή ασπρουδερά), λευκό γαλακτερό χρώμα, με ...ακόμα πιο άσπρη μύτη. Πιάνουν αρκετά καλή τιμή στο εμπόριο, και εξαντλούνται γρήγορα. Όπως άλλωστε όλα τα ιδιαιτερα προιόντα.
Υπάχουν και φασόλια ξερά, που τα λένε “κλώσσες”. (και θα υπάρχουν και άλλα που ...μας διαφεύγουν! )
Υπάρχουν μικρόκαρπα ρεβίθια. Ρεβίθια “της παναγιάς”, τα λένε στην ανατολική λήμνο.
Υπάρχει η δική μας φάβα. Ο λεγόμενος “αύκος”. Όχι αυτή που συνήθως αγοράζουμε , η οποία είναι εισαγόμενη από ρεβίθι, αλλά η ντόπια ποικιλία, απο λαθούρι, και μάλιστα Lathyrus Ochrus, που το συναντάμε μόνο στη Λήμνο. Εδώ να θυμηθόυμε , πως η Σαντορίνη, που έχει και αυτή το δικό της είδος λαθούρι, έχει κάνει τη φάβα της ΠΟΠ, και το συγκεκριμένο προιόν, αν και έχει υπερδιπλάσια τιμή από τα εισαγόμενα , έχει γίνει γνωστό σε όλη την Ελλάδα, δημιουργώντας πολλή μεγάλη ζήτηση. Γιατί να μην έχουμε και μεις τη δική μας φάβα, και να προβάλουμε τον φτωχό μας τον άυκο;
Υπάρχουν και ντόπιες ποικιλίες σιτηρών.
Υπάρχει το “κριθάρι της παναγιάς” που καλλιεργείται, ακόμα, κυρίως στην ανατολική λήμνο, και καλλιεργείται ακόμα,
Παλίοτερα υπήχαν και αρκετά χωράφια με σουσάμι. Το σουσάμι της λήμνου, ήταν γνωστό. Δυστυχώς σήμερα, να έχουν μείνει, ίσως ,ελάχιστοι, άν όχι κανένας , σουσαμοκαλλιεργητής.
Παλιότερα υπήρχε η ποικιλία σιταριού “Λήμνος”, αλλά φαίνεται πως πλέον , δυστυχώς χάθηκε από τα χωράφια του νησιού μας. Ίσως να υπάρχει ακόμα σε καποια τράπεζα γενετικού υλικού, και κάποτε να καταφέρουμε να την επαναφέρουμε και στην καλλιέργεια.
Ο κ.Σαλαμουσάς, από το Μούδρο, βρήκε μία άλλη παλιότερη ντόπια ποικιλία, το “Μαυραγάνι λήμνου”, σε μία μονή στο Αγ.Όρος. Το ξαναέφερε στο νησί μας, και το καλλιέργησε. Το μαυραγάνι της λήμνου, που φαίνεται να ήρθε τη δεκαετία του 30 στο νησί μας, προέρχεται από μία ιταλική ποικιλία , “Καπεϊτι”, η οποία είναι ασπράγανη. Στα χώματα της Λήμνου όμως, έγινε...μαυραγάνι! Ψηλό φυτό, φτάνει το 1,40 – 1,50 μέτρα, και αποδίδει περίπου 250 κιλά ανά στρέμμα. Σκληρό σιτάρι, κατάλληλο και για σιμιγδάλι, αλλά και για αλεύρι για ψωμί και πίτες.
Το σιτάρι “Μαυραγάνι Λήμνου” τα φασολάκια, το ντόπιο μικρό ρεβίθι ,όπως και το λημνιό λαθούρι, καλλιεργούνται εδώ και λίγα χρόνια στο νησί μας, μέσα σε πλαίσιο “συμβολαιακής γεωργίας” με συμβόλαια που εξασφαλίζουν στους καλλιεργητές την αγορά όλης της σοδειάς , και μάλιστα σε προσυμφωνημένες τιμές, από τον κ.Σαλαμουσά στο Μούδρο.
(Αν υπάρχει και άλλος επαγγελματίας του χώρου, που ασχολείται με τις ντόπιες ποικιλίες, θα θέλαμε να μας ενημερώσει σχετικά )
Πέρα από τους επαγγελματίες βέβαια, η αγάπη για τους ντόπιους σπόρους και την ποικιλία στις γεύσεις , στα αρώματα, και εντέλει στην ίδια μας τη ζωή, αφορά κυρίως “ερασιτέχνες” “μπαξεβάνηδες”, που κρατάνε ένα μικρό κήπο, για τις ανάγκες του σπιτιού και για τους φίλους..
Σε τέτοιους μικρούς κυρίως μπαξέδες, συναντάμε πολλά και διάφορα παραδοσιακά κηπευτικά.
Όπως τις “βοντόνες” (ή βόντενες) τα λημνιά πεπόνια, που πρέπει να τα αφήσεις ξερικά, γιατί αλλιώς όπως λένε οι παλιοί, δε θα αντέξουν όλο το χειμώνα. Τα άγουρα μικρά πεπόνια, τα χρησιμοποιούν μερικές φορές, αντί για αγγουράκια....όπως μας είπε και η Γεωργία.
Επίσης ξερικά, προσαρμοσμένα στα νησιώτικα καλοκαίρια μας, και τα καρπούζια της λήμνου. Υπάρχουν τα στρογγυλα, υπάρχουν και οι “αλεπούδες” με σχήμα λίγο πιο περίεργο, κάπως σαν κολοκύθα, όπως μας είπε ο Βαγγέλης . Όλα τα ντόπια καρπουζια βέβαια, έχουν πολλά κουκούτσια, οπότε να είστε προετοιμασμένοι!
(Οι προσταγές , βέβαια, της σύγχρονης κατανάλωσης τροφών , είναι να ...αποφεύγουμε οτιδήποτε μας καθυστερεί, έτσι και τα καρπουζια, όπως και ατα μανταρίνια, πρέπει να είναι χωρίς κουκούτσια, για να μην χάνουμε χρόνο.
Απορία βέβαια άσχετη ή ίσως και όχι , με το θέμα μας, είναι το τι κάνουμε όλο αυτό τον χρόνο που “γλιτώνουμε” από όλες τις απλές και καθημερινές μας στιγμές, επιλέγοντας το σύγχρονο επιβαλλόμενο μοτίβο, του “πιο γρήγορα, πιο εύκολα, πιο φθηνά”. Μα, αν δεν απολαύσουμε αργά, και αν δεν κοπιάσουμε δημιουργικά, στις απλές καθημερινές μας πράξεις, τι να τον κάνουμε τον κερδισμένο χρόνο; να τον βάλουμε στην τράπεζα για να τοκιστεί και να τον χαρούμε αργότερα; Ακόμα μέχρι εκεί , δε φτάσαμε. !)
Υπάρχουν και οι λημνιές τομάτες. Υπάρχουν οι στρογγυλές, που αν μεγαλώσουν πολύ, κάνουν ...δίπλες!, υπάρχουν και οι “μήλες” τομάτες, (ή “μούσκλες) πιο μικρές και πιο μακρόστενες, καλές και για σάλτσα.
Υπάρχουν τα κλωσσάγγουρα, αγγουράκια μικρά , σαν αυγά της κλώσσας, όπως προδίδει και το όνομα τους.
Υπάρχουν ξερικά καλαμπόκια, με κοντό καλάμι, που καλλιεργούν αρκετοί στο νησί μας.
Και φυσικά, φασόλες και αμπελοφάσουλα.
Υπάρχουν ακόμα, λούπινα, ένα φυτό που μας συντροφεύει για χιλίαδες χρόνια
Στα δέντρα οι αμυγδαλιές της Λήμνου, είναι καταγεγραμμένες ως ξεχωριστή ποικιλία αμυγδαλιάς. Έχουμε δύο είδη αμυγδαλιές, αυτές με τα μεγάλα στρογγυλά αμύγδαλα, και αυτές με τα μακρόστενα μυτερά. Παλιότερα, τοι νησί παρήγαγε πολλά αμύγδαλα. Σήμερα, έχουν μείνει οι περισσότερες αμυγδαλιές απεριποιήτες, και ελάχιστοι από μας, μπαίνουμε στον κόπο , ακόμα και να τα μαζέψουμε απλά από τα δέντρα μας.
Σίγουρα υπάρχουν πολλά ακόμα που μας διαφεύγουν, και ίσως να έχουμε πολλές παραλείψεις, ενδεχομένως να υπάρχουν και διαφορετικές απόψεις σε κάποια σημεία.
Γεγονός πάντως , κοινώς αποδεκτό είναι πως :
Οι ντόπιες λημνιές ποικιλίες μας, μπορούν να αξιοποιηθούν πολύ περισσότερο σε επαγγελματικό επίπεδο, να δημιουργήθούν νέες θέσεις εργασίας , και να υποστηριχθεί το σημερινό αγροτικό εισόδημα. Όλα αυτά , λογικά θα γίνουν πολύ πιο εύκολα, και θα αποδώσουν πολλούς περισσότερους καρπούς , αν γίνουν μέσα σε πλαίσιο συνεργασίας και συνεταιρισμού.
Σε οικογενειακό και ερασιτεχνικό επίπεδο, σαν απλοί άνθρωποι όλοι μας, μπορούμε να παράγουμε μέρος της τροφής μας, μία διαδικασία καλλιέργειας, αγάπης και ικανοποιήσης. Δε χρειάζεται να παράγουμε τα πάντα, ούτε να γίνουμε όλοι...αυτάρκεις 100%. Έστω και με λίγα φυτά, η χαρά που θα εισπράξουμε βλέποντας τους σπόρους να ζωντανέυουν και να μεγαλώνουν, είναι μεγάλη.
Οι ντόπιες ποικιλίες, μπορούν να είναι η πρώτη επιλογή μας, έτσι απλά για να μπορούν να έχουν ως επιλογή τους και τα παιδιά μας, τις γεύσεις που χαιρόταν οι παππούδες μας, και να μη χαθούνε, για πάντα.
Γιατί κάθε ποικιλία που χάνεται, χάνεται για πάντα, και μαζί της χάνεται μία γεύση, ένα χρώμα, ένα άρωμα...και η ζωή συνολικά, γίνεται σίγουρα, έστω και λίγο, πιο άχαρη.
Ας την κρατήσουμε όσο πιο ποικιλόμορφη γίνεται.
Παντελής Κ.
